Что смотрим
«Чорная панна Нясвіжа» А. Дударева, мистическая легенда о любви в одном действии, была поставлена В. Раевским на сцене Купаловского театра в 2000 году как часть своеобразного драматургического триптиха, посвященного белорусской истории периода ВКЛ.
Спектакль, лейтмотивом которого можно назвать фразу «Бог есть любовь», критики и театроведы приняли не слишком восторженно, отмечая некоторую поверхностность и иллюстративность пьесы. Но вот визуальное решение (сценограф Б. Герлован), балансирующее на грани изысканности и роскоши, с обязательным метафорическим подтекстом, как и некоторые актерские работы, было принято почти безусловно.
У зрителей история почти божественной, загубленой интригами любви Барбары Радзивилл и Жигимонта Августа стала одной из самых любимых. И ничего удивительного здесь нет: простота сюжета, флер старины, легкие намеки на чувственность, проникновенность актеров и красота оформления сыграли свою роль в превращении бесхитростной постановки в спектакль-долгожитель.
Мы попросили Виктора Мартиновича оценить, по-прежнему ли прекрасна «Чорная панна Нясвіжа».
эксперт Виктор Мартинович — писатель, искусствовед, журналист. Автор романов «Паранойя», «Сцюдзёны вырай», «Сфагнум», «Мова». Ряд произведений переведен на английский, финский, немецкий языки. Доктор искусствоведения (PhD). Тема диссертации: «Витебский авангард (1918–1922): социокультурный контекст и художественная критика». Преподаватель ЕГУ.
Мнение до
«З Купалаўскім тэатрам я знаёмы дастаткова блізка, таму што ўсю вясну займаўся вывучэннем беларускай сцэны. Цікавіўся моцна, бо быў прыкладны інтарэс, але пакуль што яго прыроду раскрываць не буду. Мне здаецца, што Купалаўскі – гэта самы прыстойны, самы цікавы сёння тэатр. Параўнаць з ім магу толькі “Тэатр Ч”, які больш цікавы з пункту гледжання рэпертуару. А Купалаўскі – гэта крута з пункту гледжання традыцый. Я б агулам на сучаснай беларускай сцэне адзначыў гэтыя два тэатры як існыя. Астатняе ў мяне выклікае шмат пытанняў.
Лічу, што Купалаўскі тэатр сапраўды нацыянальны. Па рэпертуары перш за ўсё. Аднак было б лепей, каб звярталася больш ўвагі на творы сучасных беларускіх аўтараў. Я прачытаў пра тое, што будзе ставіцца Бахарэвіч, – гэта добра, але варта прыглядацца і да іншых, таму што аўтараў шмат, як і сучасных твораў. Але цалкам натуральна, што ставяцца творы, прысвечаныя, напрыклад, Барбары Радзівіл. Гэта файна.
“Чорную панну Нясвіжа” я глядзеў раней, і мне здаецца, што з часам спектакль павінен змяніцца, як бывае з добрымі пастаноўкамі. Відавочна, што лепшае варта пакідаць, бо традыцыі – гэта тое, чаго нам бракуе паўсюль, а не толькі ў тэатры. Гэты спектакль цікавы менавіта тым, што ён традыцыйны. І гэта добра. Традыцыі варта паважаць. Калі нешта атрымалася – а мне здаецца, што гэты спектакль адзін з тых, што атрымаліся, – гэта трэба захоўваць. Пастаноўка ўзнімае добрую тэму, добра зроблена сцэнаграфія і іграюць акцёры, у аснове ляжыць добрая п’еса. Ёсць у ёй і хібы, і пэўныя пытанні, заўважныя для мяне як чалавека, што таксама піша. Аднак, лепш раскажу пра свае ўражанні пасля спектакля. Магчыма, у ім нешта змянілася».
Мнение после
«Уражанні вельмі добрыя. Мне здаецца, што гэта спектакль, які варта паглядзець любому беларусу. Вельмі кранальная гісторыя ляжыць у ягонай аснове. Крута. Пра сапраўднае каханне. Месцамі нават кранае да слёз.
Я глядзеў “Чорную панну Нясвіжа” два разы. Што цікава, розныя моманты ў спектаклі гучалі па-рознаму, бо быў іншы склад выканаўцаў: каралеву Бону, Жыгімонта і Барбару ігралі іншыя акцёры. У мінулы раз Барбара была чарнявая і варта сказаць, што яна спадабалася асабіста мне больш. Але ў маладога акцёра (А. Яравенка – «Кульпросвет»), які іграў Жыгімонта, здаецца, ёсць добрая будучыня. Яго папярэднік лепш валодаў роллю, але гэты акцёр выглядае як сапраўдны Гамлет і вельмі фізіягнамічна прыстасаваны да сваёй ролі. У двух спектаклях, якія я глядзеў, акцёры рабілі кранальнымі розныя месцы. На папярэднім праглядзе вельмі моцнымі былі дыялогі паміж Бонай Сфорцай і братамі Барбары. Асобныя фразы я дагэтуль памятаю. Напрыклад, Ён у яе не першы, але ён яе апошні». А сёння гэтая фраза была скамкана, я яе не пачуў. З іншага боку, Барбара-блондзі (В. Гарцуева – «Культпросвет»), якую мы бачылі сёння, вельмі кранальна, экспрэсіўна і крута іграла сцэны, што тычыліся кахання.
Я б дакладна павёў на гэты спектакль сваіх сяброў з замежжа, але спачатку выклаў бы гісторыю Барбары, якой яна была насамрэч. Думаю, калі б яна была выкладзена на сцэне так, як адбывалася сапраўды, гэта, можа, было б яшчэ больш кранальна. Таму што мы маем рэнесансную гісторыю пра каханне хлопчыка да дзяўчыны і вельмі каварную маці, якая гэтую дзяўчыну забіла. Відавочна, што доказаў няма, але відавочна і тое, што больш няма каму забіць. Тут гісторыя змяшана з шэкспіраўскай тэмай Рамэа і Джульеты. Гэты кантэкст вельмі прыгожы, але мне здаецца, што, каб яго счытаць, варта ведаць, з чаго ўсё пачыналася і хто такая Бона Сфорца. Напрыклад, калі Сігізмунд памёр, яна яшчэ некалькі год прымала амбасадараў замежных дзяржаў, быццам бы ён жывы, а яна ўсё яшчэ каралева. Гэта было ўварванне італьянскіх нораваў ў нашыя краі, і проста некалькі гісторый пра Бону, дададзеных у аповед, дазволілі б лепей прачытаць фантазію рэжысёра і драматурга. Але ўсё адно спектакль знакавы. На яго варта вадзіць дзяцей, відавочна, старэйшых класаў. Ён вельмі цнатлівы, нават крыху занадта для пастаноўкі пра каханне.
Што датычыцца дакладнасці перадачы гістарычнага кантэксту, то, па-першае, варта зазначыць, што мы глядзелі не гістарычную рэканструкцыю, а п’есу. У сцэнаграфіі спалучаюцца элементы готыкі, рэнесанса і барока. Напрыклад, вежачкі-пінаклі – гэта элемент гатычнай архітэктуры, а вось драўляныя скульптуры – адметнасць беларускага барока, і адсылаюць яны менавіта да гэтага мастацкага стылю. Відавочна, што готыка магла прысутнічаць у інтэр’ерах, звязаных з Барбарай Радзівіл, яе элементы маглі перанесціся ў рэнесанс, але вось барока ў часы Барбары не было. Некалькі дзіўна выглядае змена касцюмаў (касцюмы прыдворных дам Боны – «Культпросвет»): мы бачым спачатку барочны выхад, потым рэнесансны, а потым – нейкія касцюмы, якія мне нагадалі “Зорныя войны”. Але я б не ўспрымаў гэта як крытыку. Пастаноўшчыкі стваралі казку, зразумелую гледачу. Мабыць, так яны імкнуліся прыстасаваць гэты спектакль да густаў і чаканняў аўдыторыі. Што тычыцца атмасферы, дыялогаў – усё бездакорна і вельмі стылёва. Празаічныя дыялогі змяняюцца вершаванымі – і гэта чапляе.
Мне здаецца, што роля гэтага спектакля ў тым, каб зрабіць з нашай сярэднявечнай, рэнесанснай і барочнай гісторыі нешта кшталту “Песні ільда і полымя” Дж. Марціна. Гэта тая ж канцэнтрацыя інтрыг і плётак. Таму гістарычная дасканаласць непатрэбная. У дадзеным выпадку мы бачым не гістарычны дакумент, а фантазію. І яе роля глабальна палягае ў тым, каб нас проста зацікавіць. Калі нехта праз спектакль “Чорная панна Нясвіжа” возьме “Нарысы гісторыі Беларусі” ці У. Арлова і пачытае – гэта будзе найвышэйшым дасягненнем пастаноўшчыкаў».
