27 и 28 января на сцене Купаловского театра состоится премьера спектакля «Ревизор». «Культпросвет» встретился с режиссером спектакля и художественным руководителем театра Николаем Пинигиным, чтобы поговорить о новой постановке, репертуарной политике театра и молодом поколении режиссеров.
Николай Николаевич, вы как-то сказали: «Я спадзяюся, што і надалей Нацыянальны акадэмічны тэатр імя Янкі Купалы будзе адпавядаць народнай душы, падтрымліваць традыцыі і адкрываць новыя імёны беларускіх пісьменнікаў». Но в какой-то момент акцент в репертуаре театра сместился на произведения зарубежных авторов. С чем это связано?
Класіку мы ўжо пераставілі ўсю, якая толькі ёсць, нават «Дзве душы». Я не думаю, што ў нас валам беларускіх п’ес, якія можна бясконца ставіць. А маладыя пішуць у асноўным на рускай мове, а не на беларускай — для нас гэта праблема. Можна, канешне, перакладаць, але калі людзі не належаць да беларускай культуры, увогуле да беларушчыны, то і пішуць пра што заўгодна.
Ёсць такі грандыёзны літоўскі рэжысёр Эймунтас Някрошус. Ён паставіў толькі адну літоўскую п’есу, а ўсяго паставіў спектакляў сто. Што гэта значыць? Што п’еса павінна быць беларускай не толькі па пашпарце, не толькі таму, што аўтар жыве ў Беларусі. Трэба разумець, навошта яна сёння патрэбна, ці ёсць кантэкст, у якім яна працуе, і гэтак далей. А проста ставіць беларускую п’есу, таму што яе аўтар па пашпарце беларус — ніколі мы гэтым не займаліся. Думаем пра Караткевіча, пра драматурга Ягора Конева, які прапанаваў нам п’есу. У планах, канешне ж, гэта ўсё ёсць…
Если говорить о контексте, почему вы решили ставить «Ревизора» именно сейчас? Например, считается, что к «Гамлету» режиссеры обращаются в период значительных социально-политических пертурбаций, когда общество испытывает потребность в новом герое… Чем обусловлено ваше обращение к Гоголю?
Давайце ўспомнім, што такое класіка. Твор становіцца класікай не таму, што ў школьных падручніках так вырашылі, а таму, што ён напісаны так, што працуе ў кожную эпоху. У кожную эпоху малады чалавек хоча задаваць пытанні пра дзяржаву, пра ўладу, пра гвалт, пра што заўгодна, як Гамлет. І кожны малады чалавек, сутыкаючыся з жорсткасцю дзяржавы, разумее: калі я пачну змагацца з гэтым, я памру.
Репетиция спектакля «Рэвізор»
Што тычыцца «Рэвізора»… Па-першае, «Рэвізора» ставяць, напрыклад, і ў сучаснай Італіі. Я пытаюся маладых італьянскіх артыстаў: «Навошта вы ставіце «Рэвізора»? Гэта ж руская гісторыя». Яны кажуць: «Вы што, у нас тут такая мафія!» Па ўсіх краінах ставяць, бо гэта класіка. А пра што? Ну, зразумела. Крадуць людзі, чыноўнікі крадуць. Ведаеце, гэта як пра Карамзіна распавядалі. Ён прыехаў у Францыю, і русскія эмігранты запыталі ў яго: «Что, в двух словах, происходит на родине?» І ён адказаў: «Воруют».
І гэта ніколі не скончыцца, па ўсім свеце, не толькі тут. Таму я вучу сваіх студэнтаў, што яны павінны дакладна ведаць, чаму яны сёння хочуць ставіць гэтую п’есу, як яна звязаная з часам, з гледачом. А не проста: «Давай-ка я якую-небудзь класіку пастаўлю».
Репетиция спектакля «Рэвізор»
Специально для этого спектакля Мария Пушкина сделала новый перевод «Ревизора» на белорусский язык. Чем обусловлена эта необходимость и почему в тексте появилась трасянка?
Я лічу, што новыя пераклады класічных твораў павінны з’яўляцца кожныя дзесяць год. Таму што, напрыклад, мову Шэкспіра англічане сёння ўжо не разумеюць. Пытанне ў тым, як перакласці класіку так, каб яна стала сучаснай.
У «Рэвізоры» гісторыя адбываецца ў маленькім уездным гарадку — то бок у раённым. Я перанёс дзеянне ў 70-я — пачатак 80-х гадоў. А ў раённым гарадку размаўляюць на вытанчанай беларускай мове? Не, там размаўляюць на трасянцы. Таму менавіта гэтую п’есу мы пераклалі на трасянку. Але ў астатніх спектаклях я наадварот раблю намаганні, каб мы карысталіся чыстай літаратурнай мовай.
Каким в вашей постановке получился Хлестаков? Сам Гоголь характеризовал его как «доброго малого», простого и чистосердечного, но со временем этот герой приобретал все новые черты и в некоторых постановках становился отпетым мошенником и игроком или, например, явным «уголовником» в исполнении Суханова…
Гогаль напісаў вельмі простую гісторыю. У нікалаеўскія часы Расія была амаль што таталітарнай дзяржавай. І страх — гэта галоўны персанаж у Гогаля. Вось раптам з’яўляецца малады дурны чалавек, якому наліваюць. І таму, што ён дурны і п’яны — ён свабодны. А ў таталітарнай дзяржаве, у разуменні чыноўнікаў, свабодны чалавек — гэта чалавек, за якім стаіць улада.
Репетиция спектакля «Рэвізор»
Рэвізор — гэта ж дзяржаўны чалавек. Напрыклад, ён спакушае дачку Гараднічага, а ўсе стаяць і ўсміхаюцца. Чаму? Таму што яму можна так сябе паводзіць, значыць, гэта зверху ідзе. Яны не проста дурня прынялі за рэвізора, а чалавека свабоднага. А ён свабодны не таму, што разумны, таленавіты і інтэлектуальны, а таму, што ён дурань, як дзіця. Вось менавіта пра гэта пісаў Гогаль. І Мікалай І, які быў цэнзарам гэтай п’есы і паглядзеў спектакль, сказаў: «Всем досталось, а мне больше всех!» Таму што імператар быў адукаваным чалавекам і з гумарам.
Хлестакоў — гэта такі лакмус, тэст для мясцовых людей. Ён з Пецярбурга, ён свабодны, і таму яму ўсё можна.
Репетиция спектакля «Рэвізор»
Насколько я знаю, ваш бывший студент Дмитрий Тишко помогает вам сейчас с «Ревизором». Вы готовите его к работе на большой сцене или он просто выступает ассистентом?
Цішко ставіў «Рэвізора» у Акадэміі мастацтваў — гэта была яго курсавая праца. Я шмат яму дапамагаў у гэтым, а потым вырашыў: «Давай-ка я зраблю «Рэвізора», тут ёсць каму іграць». Я рэжысёр-пастаноўшчык, а ён у мяне рэжысёр, таму што я ўзяў некалькі яго прыдумак. У асноўным там усё маё, ідэя мая, але ён мне пакуль што дапамагае як рэжысёр, ён з артыстамі рэпеціраваў, калі я з’язджаў на гастролі. Ну і зараз дапамагае, я яго вучу.
Репетиция спектакля «Рэвізор»
А как в целом у вас складываются отношения с вашими бывшими студентами?
Глядзіце, я выкладаў у тэатральнай акадэміі (Беларуская дзяржаўная акадэмія мастацтваў — прим. «Культпросвет») рэжысуру, я там 20 год выкладаў і сказаў сабе — ніколі больш не буду выкладаць, бо немагчыма набраць курс, ніхто не ідзе. Я пабегаў па горадзе, набраў некалькі чалавек, у якіх ужо была акцёрская адукацыя, я іх зацікавіў. Таму што вучыць дзяўчынак, якім па 17 год, якія прыехалі з залатымі медалямі і не ведаюць, хто «Фаўста» напісаў, якія нічога не ведаюць і хочуць стаць рэжысёрамі…
Але пяць чалавек у мяне ўсё ж скончылі, і трое ўжо працавалі на Камернай сцэне. Зараз мая былая студэнтка Алена Ганум працуе над спектаклем «Зямля Эльзы» на Камернай сцэне, а вясной будзе ставіць на вялікай. Віталь Краўчанка, напрыклад, у Альфа-тэатры зрабіў грандыёзны спектакль па гішпанскай п’есе «Метад Гранхольма». Ён будзе ставіць п’есу Макдонаха на Вялікай сцэне. Яшчэ адзін мой вучань будзе ставіць на Камернай сцэне «Ураджай» Пражко, а другі — Вырыпаева.
Увогуле, гэты сезон будзе сезонам маладых рэжысёраў. Я хачу паглядзець, што адбудзецца, таму што, разумееце, самае галоўнае ў мастацтве — гэта шчырасць. Калі ты шчыра нешта робіш, гэта заўсёды будзе цікава. Я, напрыклад, ніколі не буду пра маладых рабіць спектакль, таму што я іх не ведаю. Я магу пра свой узрост зрабіць спектакль. Тут ёсць праблема пакаленняў: тое, што праходзяць зараз маладыя, я праходзіў у 70-х, і мне зараз не цікава тое, што цікава ім. Гэта натуральна. Таму, канешне, павінны быць маладыя, якія б падымалі моладзевыя праблемы, адказвалі на пытанні, што іх турбуюць. Вось адна з п’ес Вырыпаева «Уфо» — гэта такі дайджэст па ўсходняй літаратуры, тыпу Ошо, Буда і г. д., для тых, хто не чытаў. Але я думаю, што такі спектакль вельмі патрэбны сёння, бо там шмат адказаў на пытанні маладых.
Кто сегодня зрители Купаловского? Смотрит ли молодежь спектакли, которые идут на большой сцене?
Я не ведаю, што гэта за людзі, але моладзі бывае шмат, нават на класічных спектаклях.
Увогуле, Мінск — гэта такі правінцыйны горад, дзе, у параўнанні з Піцерам ці Масквой, няма моцных тэатральных традыцый, разумееце? У Панявежысе, у Ліцве, ёсць тэатр, а гэта гарадок нават меншы за Маладзечна. І ў савецкія часы мясцовыя жыхары лічылі гонарам і абавязкам сваім хадзіць на адзін і той жа спектакль шэсць разоў на месяц, каб падтрымаць свой нацыянальны тэатр. Вось гэта ўзровень нацыянальнай свядомасці. А некаторыя мінчане нават не ведаюць, дзе наш тэатр знаходзіцца, не кажучы пра тое, што тут адбываецца.
